Κορυφαίοι σταθμοί στην πορεία των ελληνοτουρκικών σχέσεων ΙΜΙΑ, Πρακτικό της Βέρνης, Νταβός, Μαδρίτη και Ελσίνκι (Διπλωματική ανάλυση του Χρήστου Καπούτση)

 Ανήμερα των Χριστουγέννων του 1995 το τουρκικό φορτηγό πλοίο «Φιγκέν Ακάτ» προσάραξε σε αβαθή ύδατα κοντά στις βραχονησίδες ΙΜΙΑ και εξέπεμψε σήμα κινδύνου. Το λιμεναρχείο Καλύμνου, διέθεσε ρυμουλκό για να αποκολλήσει το τουρκικό πλοίο, αλλά ο πλοίαρχος αρνήθηκε, υποστηρίζοντας ότι βρισκόταν σε τουρκική περιοχή και άρα οι τουρκικές αρχές είχαν την αρμοδιότητα να του προσφέρουν βοήθεια.  Κάπως έτσι ξεκίνησε μια από τις μεγαλύτερες κρίσεις των ελληνοτουρκικών σχέσεων, η κρίση στα ΙΜΙΑ.
Ένα μήνα αργότερα, τη νύχτα  της 30-31 Ιανουαρίου 1996,  η Τουρκία εκμεταλλευόμενη μια δύσκολη πολιτική συγκυρία για την Ελλάδα, (είχε παραιτηθεί ο πρωθυπουργός Ανδρέας Παπανδρέου και ο νέος Πρωθυπουργός Κ.Σημίτη δεν είχε πάρει καν ψήφο εμπιστοσύνης από την Βουλή),  πραγματοποίησε στρατιωτική απόβαση επί αφύλαχτου ελληνικού εδάφους και κατέλαβε μια από τις βραχονησίδες των Ιμίων. Και στη συνέχεια, εφηύρε την καινοφανή θεωρία των «γκρίζων ζωνών», δηλαδή περιοχών, νησίδων, βραχονησίδων και νησιών του Αιγαίου, που  είναι αδιευκρίνιστης εθνικής κυριαρχίας! Στην ουσία, η Τουρκία μετά τα Ίμια και μέχρι σήμερα, αμφισβητεί την ελληνική κυριαρχία, σε δεκάδες Ελληνικά νησιά και βραχονησίδες του Αιγαίου.  Το κόστος, εκείνης της θυελλώδους, κυριολεκτικά και μεταφορικά, νύχτας των Ιμίων,  αποδείχτηκε πολύ  βαρύ για την Ελλάδα. Τη νύχτα εκείνη η Ελλάδα πόνεσε,  μάτωσε, διασύρθηκε, προδόθηκε , μίκρυνε! Τρία στελέχη του Πολεμικού Ναυτικού οι Χ. Καραθανάσης, Ε. Γιαλοψός, Π. Βλαχάκος, θα χάσουν τη ζωή τους. Είναι το πλήρωμα του ελικοπτέρου, που εκτέλεσε αποστολή αναγνώρισης στα Ίμια και κατά την επιστροφή του, θα συντριβεί στη θάλασσα. Το Ελληνικό Υπουργείο Εξωτερικών υποστηρίζει ότι, το νομικό καθεστώς ΟΛΩΝ των νήσων και νησίδων του Αιγαίου είναι ξεκάθαρο. Η ελληνική κυριαρχία επί των Ιμίων, αλλά και του συνόλου σχεδόν νησίδων και βραχονησίδων,  προκύπτει σαφώς από διεθνή συμβατικά κείμενα, δηλαδή τη Συνθήκη της Λωζάννης του 1923, τη Συνθήκη των Παρισίων του 1947 και τις Ιταλο-τουρκικές Συμφωνίες του 1932. Άλλωστε, η Τουρκία από το 1947 μέχρι το 1996, δεν αμφισβήτησε ποτέ την ελληνική κυριαρχία στα Ίμια. Ωστόσο, σήμερα η τουρκική ακτοφυλακή δεν επιτρέπει σε ελληνικά πλοία, ούτε καν να προσεγγίσουν τις βραχονησίδες Ίμια.

το πρακτικό της Βέρνης  
 
    Τον Αύγουστο του 1976, το τουρκικό σεισμογραφικό σκάφος «Σισμίκ Ι», πρώην «Χόρα», με τρόπο προκλητικό και παράνομο διενέργησε υποθαλάσσιες έρευνες στο Αιγαίο και εντός της ελληνικής υφαλοκρηπίδας. Ελλάδα και Τουρκία φτάνουν στα πρόθυρα του πόλεμου. Η ένοπλη σύρραξη ανάμεσα στις δύο χώρες αποφεύχθηκε, όμως η Άγκυρα αμφισβήτησε στην πράξη την κυριαρχία της ελληνικής υφαλοκρηπίδας. Το γεγονός που σημάδεψε την κρίση του 1976 είναι η ιστορική δήλωση του Ανδρέα Παπανδρέου : «Βυθίσατε το Χόρα»....
Η Ελλάδα προσέφυγε στο Συμβούλιο Ασφαλείας και έλαβε την απάντηση- προτροπή, να ξεκινήσουν οι συνομιλίες ανάμεσα σε Τουρκία και Ελλάδα. Οι διαπραγματεύσεις ολοκληρώθηκαν το Δεκέμβριο του 1976 στη Βέρνη. Απόρροιά τους ήταν το Πρακτικό της Βέρνης, ένα διαδικαστικό κείμενο,  με το οποίο οι δύο κυβερνήσεις κατέληξαν με κοινή απόφαση να απέχουν από κάθε ενέργεια ικανή να προκαλέσει ένταση στο χώρο του Αιγαίου. Το Πρακτικό της Βέρνης το υπέγραψαν οι δυο Πρωθυπουργοί Κ. Καραμανλής και Σ. Ντεμιρέλ. Μετά την υπογραφή του, ουσιαστικά, πάγωσαν  οι ενέργειες για έρευνα και εκμετάλλευση τυχόν κοιτασμάτων πετρελαίου πέρα από τα χωρικά ύδατα των 6 μιλίων από τις ηπειρωτικές ακτές των δύο κρατών.

ΝΤΑΒΟΣ ΚΑΙ «mea culpa»

Τον Μάρτιο  1987, ο  τότε Έλληνας πρωθυπουργός Ανδρέας Παπανδρέου εξέφρασε δημοσίως την επιθυμία  να διερευνήσει η Ελλάδα την ύπαρξη κοιτασμάτων πετρελαίου στο Αιγαίο  εντός των ελληνικών χωρικών υδάτων, αλλά  και στα διεθνή ύδατα. Αυτή η απόφαση,  προκαλεί την αντίδραση των Τούρκων, που απείλησαν και πάλι  με πόλεμο. Το τουρκικό ωκεανογραφικό σκάφος «Σισμίκ», συνοδευόμενο από φρεγάτες και αντιτορπιλικά, φθάνει ανοιχτά της Λέσβου και τίθεται σε ετοιμότητα η 4η Αποβατική Στρατιά της Σμύρνης. Οι Ελληνικές Ένοπλες Δυνάμεις κινητοποιούνται και η πολεμική  σύρραξη αποτρέπεται την τελευταία στιγμή με την αποχώρηση των τουρκικών δυνάμεων.
Η Συμφωνία του Νταβός (μετά την κρίση του Μαρτίου 1987 με το «Σισμίκ»), υπογράφτηκε το Φλεβάρη του 1988 μεταξύ Α. Παπανδρέου και Τ. Οζάλ στο Ελβετικό θέρετρο. Με την συμφωνία αυτή  οι δύο χώρες συνομολογούν να περιορίσουν την ερευνητική τους δραστηριότητα για ανεύρεση κοιτασμάτων πετρελαίου στην αιγιαλίτιδα ζώνη τους στο Αιγαίο. Δηλαδή έχουμε, επαναβεβαίωση του Πρακτικού της Βέρνης. Επίσης στο Νταβός της Ελβετίας, ο Ανδρέας Παπανδρέου και ο Τουρκούτ Οζάλ, συμφώνησαν στην εξομάλυνση των ελληνοτουρκικών σχέσεων.
Την επομένη της αποθεωτικής επιστροφής του Ανδρέα Παπανδρέου από την Ελβετία, σύσσωμος σχεδόν ο Τύπος , αλλά και όλα τα κόμματα της αντιπολίτευσης επέκριναν τη Συμφωνία του Νταβός, με το επιχείρημα,  ότι άφησε απέξω το Κυπριακό στις συζητήσεις  στο κοινό ανακοινωθέν. Ο Ανδρέας Παπανδρέου θα αποκηρύξει  αργότερα το «Νταβός»,  με τη φράση «mea culpa» (η λατινική φράση mea culpa αποδίδεται στην ελληνική γλώσσα ως ομολογία: "λάθος μου", ή "δικό μου λάθος" και εμφατικά "λάθος μου μεγάλο"), σε προ ημερήσιας διάταξης συζήτηση στη Βουλή, σε επίπεδο αρχηγών κομμάτων και κάτω από τα παρατεταμένα χειροκροτήματα των βουλευτών του ΠΑΣΟΚ.

Η Συμφωνία της Μαδρίτης

 Στο περιθώριο της Συνόδου Κορυφής του ΝΑΤΟ στη Μαδρίτη το 1997 και κάτω από τις ασφυκτικές πιέσεις της αμερικανικής διπλωματίας, η Ελλάδα υπόγραψε μια επαίσχυντη συμφωνία.
Η Συμφωνία της Μαδρίτης, υπογράφτηκε τον Ιούλιο  του 1997 (μετά την κρίση των Ιμίων τον Ιανουάριο  του 1996), μεταξύ των Πρωθυπουργών Ελλάδας και Τουρκίας Κ. Σημίτη και Σ. Ντεμιρέλ, με την οποία η Ελλάδα αναγνωρίζει «τα ζωτικά συμφέροντα και ενδιαφέροντα» της Τουρκίας στο Αιγαίο και δεσμεύεται να μην προχωρήσει σε μονομερείς ενέργειες, όπως θα μπορούσε να θεωρηθεί η άσκηση των κυριαρχικών δικαιωμάτων (έρευνες στην υφαλοκρηπίδα, επέκταση χωρικών υδάτων, οριοθέτηση ΑΟΖ κ.λπ.).
Η υπογραφή έγινε παρουσίας της αμερικανίδας ΥΠΕΞ Μ. Ολμπράιτ  και την ελληνοτουρκική συμφωνία «κοσμούν» οι υπογραφές του Κ. Σημίτη (Πρωθυπουργού), Θ. Πάγκαλο (ΥΠΕΞ) μαζί με τους τούρκους ομολόγους τους Σ.Ντεμιρέλ – Ι.Τζεμ ( τον τούρκο υπουργό υπό τα χειροκροτήματα του οποίου χόρευε… ζεϊμπέκικο ο Γιώργος!).
Μεταξύ άλλων,  η συμφωνία στην Τρίτη παράγραφο ρητά προβλέπει: «(Οι σχέσεις των δύο χωρών θα βασίζονται και) «στον σεβασμό στα νόμιμα, ζωτικά συμφέροντα και ενδιαφέροντα της κάθε χώρας στο Αιγαίο, τα οποία έχουν μεγάλη σημασία για την ασφάλεια και την εθνική κυριαρχία τους»!
Μάλιστα. «Νόμιμα και ζωτικά συμφέροντα στο Αιγαίο» αναγνώρισαν οι Σημίτης, Πάγκαλος, Γιώργος Α. Παπανδρέου, ο οποίος τότε ήταν υφυπουργός Εξωτερικών!
Ο δρόμος για την αποθράσυνση του Τουρκικού επεκτατισμού, έχει πια νομιμοποιηθεί με την Συμφωνία της Μαδρίτης  και τα αποτελέσματά του τα βιώνουμε σήμερα στο Αιγαίο.

Οι αποφάσεις της Συνόδου Κορυφής της Ευρωπαϊκής Ένωσης στο Ελσίνκι 1999
   
  Ένας ακόμη «σταθμός» στην πορεία των ελληνοτουρκικών σχέσεων είναι οι αποφάσεις της Συνόδου Κορυφής της Ευρωπαϊκής Ένωσης το Δεκέμβρη του 1999 στο Ελσίνκι. Εκεί λοιπόν,  στο πλαίσιο της ενεργοποίησης της ενταξιακής διαδικασίας της Τουρκίας στην Ε.Ε., η Ελλάδα αποδέχθηκε την ύπαρξη προς διευθέτηση Ελληνοτουρκικών «συνοριακών διαφορών»!
Η Ελλάδα, απέσυρε τις αντιρρήσεις της για την ένταξη της Τουρκίας στην Ε.Ε.  Ο βασικός λόγος για την αλλαγή της ελληνικής πολιτικής ήταν ότι η Ελλάδα δεν ήθελε να χαρακτηρίζεται,  ως η χώρα που αποτελεί το μεγαλύτερο εμπόδιο στη διαμόρφωση της εξωτερικής πολιτικής της ΕΕ στην Ανατολική Μεσόγειο και τα Βαλκάνια. Επίσης, η Ελλάδα γνώριζε ότι υπήρχαν και άλλα κράτη-μέλη της ΕΕ, που βολεύονταν με την εναντίωση της Ελλάδας στην ένταξη της Τουρκίας στην Ε.Ε.  Σε αυτή τη Σύνοδο Κορυφής την  Ελλάδα εκπροσώπησε ο πρωθυπουργός Κ. Σημίτης και ο υπουργός Εξωτερικών Γ. Παπανδρέου.
 Όμως στη συνέχεια η άνοδος στην εξουσία της Νέας Δημοκρατίας το 2004 , όπου επικεφαλής της Ελληνικής Διπλωματίας τοποθετήθηκε ο πρέσβης Π. Μολυβιάτης,  δεν επέτρεψε να παραπεμφθούν οι «εκκρεμείς συνοριακές διαφορές και άλλα συναφή θέματα» στη Χάγη, όπως προβλεπόταν από το Ελσίνκι. Πάντως , οι κυβερνήσεις του Κώστα Καραμανλή δεν αμφισβήτησαν τη βασική θέση,  ότι η Ελλάδα εξακολουθεί να υποστηρίζει την ένταξη της Τουρκίας στην ΕΕ, αρκεί βέβαια η Άγκυρα να τηρήσει τις υποχρεώσεις που ανέλαβε ως υποψήφια προς ένταξη χώρα.
Όμως το Ελσίνκι συνδέθηκε άμεσα με την  ένταξης της Κύπρου στην ΕΕ, αφού συμφωνήθηκε η αποσύνδεση της ένταξης από την επίλυση του πολιτικού προβλήματος. Η Κύπρος έγινε κράτος-μέλος της Ε.Ε.,   χωρίς λύση του Κυπριακού και παρά τη σφοδρή  αντίδραση της Τουρκίας . Πρόκειται ασφαλώς, για πολύ μεγάλη διπλωματική επιτυχία της Ελλάδας.